بازار میوه خیابان هاشمینژاد از همه جای شهر مشتری دارد 
زهرا؛ کوچکترین عضو تیم ملی نوجوانان تنیس روی میز است 
نگاه مهدی جلالیان به هنر آینه‌کاری حرم‌رضوی
طنین همتی| هنر آینه‌کاری از درخشان‌ترین جلوه‌های معماری ایرانی–اسلامی است؛ هنری که با ترکیب خلاقانه نور و شیشه، روحی از لطافت و شکوه را در فضا منتقل می‌کند. پیشینه این هنر در ایران به دوره صفویه بازمی‌گردد و در شهرهایی، چون اصفهان، شیراز، تهران و مشهد به اوج خود رسید.
هر یک از این شهرها سبک و بیان ویژه‌ای در آینه‌کاری پدید آورده‌اند، اما مشهد به‌ویژه با حرم مطهر امام‌رضا (ع) به عنوان یکی از جامع‌ترین و باشکوه‌ترین نمونه‌های این هنر، جایگاهی منحصر‌به‌فرد در میان آنان دارد. گستره و ظرافت کار در آینه‌کاری‌های حرم رضوی چنان است که می‌توان آن را بزرگ‌ترین و کامل‌ترین نماد این هنر در ایران دانست.
در حاشیه برگزاری «کارگاه آموزشی هنر آینه‌کاری سنتی» در مشهد، گفت‌و‌گویی با مهدی جلالیان از استادان برجسته و فعال در حوزه آینه‌کاری حرم مطهر رضوی داشتیم.
هنرمندان مشهدی هنر آینه کاری را زنده نگه داشته‌اند
مهدی جلالیان که به گفته خود حدود بیست سال است در این حرفه هنری فعالیت می‌کند، این هنر را از این جهت که در فضای حرم امام‌رضا (ع) بیشتر به چشم می‌خورد، خاص می‌داند.
وی که از خانواده‌ای هنرمند در این رشته است، درباره پیشینه هنرآینه کاری یادآور شد: سابقه آینه کاری این هنر به دوران صفویه بازمی گردد، زمانی که آینه‌های بزرگ از اروپا وارد ایران می‌شد و هنرمندان ایرانی با ذوق و قناعت ذاتی خود با تکه تکه کردن و طراحی مجدد آن ها، سبکی تازه از تزیین پدید آوردند که بعد‌ها در اماکن مذهبی و کاخ‌ها جلوه گر شد.
وی افزود: در طول تاریخ معاصر نیز، هم زمان با مرمت رواق‌ها و توسعه شبستان‌های حرم، نسل‌های متوالی از هنرمندان مشهدی این هنر را زنده نگه داشته‌اند. از تزیینات آینه‌ای ایوان شرقی تا بازسازی گنبدخانه‌ها و دارالعباد، هر گوشه از حرم روایتی از دستان هنرمندان این شهر است؛ هنرمندانی که در هر آینه نه تنها تصویری از خود، بلکه نشانی از ایمان، صبر و سنت ایرانی به جا گذاشته‌اند.
هنری که بدون عشق و صبر حاصل نمی‌شود
به گفته جلالیان، هرچند آینه کاری فراز و نشیب‌های زیادی داشته، اما در حرم مطهر امام رضا (ع) همواره با همان اصالت گذشته حفظ شده و حتی در مرمت‌های اخیر، آثار تاریخی و امضا‌های قدیمی مربوط به بیش از یک قرن پیش مشاهده شده است.
گستره و ظرافت کار در آینه کاری‌های حرم رضوی چنان است که پژوهشگران هنری آن را بزرگ‌ترین و کامل‌ترین موزه زنده آینه کاری در جهان اسلام می‌دانند. از هندسه‌های شش ضلعی و هشت پر در رواق‌های صفوی تا اشکال گل چینی و قاب‌های معرق در مرمت‌های دوران معاصر، همه نشانی از استمرار زیبایی شناسی این هنر دارند.
این هنرمند در پاسخ به پرسشی درباره مفهوم نمادین آینه در فضای حرم گفت: آینه در حرم تنها جنبه تزیینی ندارد. انعکاس نور و شکستن تصویر انسان در قطعات ریز آینه، حس فروتنی و کوچکی در برابر عظمت الهی را تداعی می‌کند. این جنبه معنوی باعث می‌شود هنرمند هنگام اجرا هم با حال و نیت خاصی کار کند.
به گفته جلالیان، بزرگ‌ترین چالش امروز این هنر، نگاه سطحی به زیبایی در طراحی‌های مدرن است. امروزه خیلی‌ها سادگی را معادل زیبایی می‌دانند و از هنر‌های اصیل فاصله گرفته‌اند، اما هنوز هم مخاطبان فراوانی هستند که دنبال اصالت و هویت ایرانی‌اند. به نظر من آینه کاری مثل بسیاری از هنر‌های سنتی، دوباره در حال بازگشت به سلیقه جامعه است.
جلالیان درباره ضرورت تربیت نسل جدید تأکید می‌کند؛ تجربه‌ای که به گفته وی، اگر به درستی تداوم نیابد، نه تنها یک مهارت فنی، بلکه بخشی از حافظه فرهنگی ایران از میان خواهد رفت.
بزرگ‌ترین چالش امروز این هنر، نگاه سطحی به زیبایی در طراحی‌های مدرن است
به گفته این هنرمند جوان‌ها علاقه مندند و استعداد دارند، ولی شرایط اقتصادی و پرهزینه بودن آموزش، مانع رشد آن‌ها می‌شود. آینه کاری هنری پرزحمت و زمان بر است و کیفیت کار بدون عشق و صبر حاصل نمی‌شود.
مشهد، از قطب‌های اصلی آینه کاری ایران
جلالیان با اشاره به جایگاه مشهد در گسترش این هنر افزود: مشهد، تهران و شیراز از مراکز اصلی آینه کاری هستند. ازگذشته هنرمندان بسیاری از نقاط مختلف کشور برای یادگیری این هنر به مشهد می‌آمدند. با گسترش آموزش‌های مجازی هم، خوشبختانه آینه کاری در شهر‌های دیگر ایران رونق گرفته است.
این فعال در حوزه آینه کاری حرم مطهر رضوی اظهار امیدواری کرد که با حمایت بیشتر از هنرمندان، این میراث درخشان ایرانی همچنان زنده بماند. آینه کاری فقط یک هنر نیست؛ ترکیبی از نور، ایمان و هندسه است که روح ایرانی را بازتاب می‌دهد. اگر این ارزش در دل نسل جدید دوباره احیا شود، می‌تواند همچنان بدرخشد و الهام بخش باقی بماند.
حرم رضوی، مکتب ماندگار هنر ایرانی
این هنرمند با سابقه در زمینه آینه کاری حرم مطهر رضوی با اشاره به تجربه چند دهه‌ای خود در این رشته، بر ضرورت تداوم کارعلمی و اصولی در مرمت آثار تاریخی تأکید کرد و گفت: در اجرای پروژه‌های مرمتی، هر قطعه آینه، نقش و گره هندسی باید با دقت علامت گذاری، شماره گذاری و در محل خود بازچسبانده شود. در مجموعه حرم امام رضا (ع)، همه مراحل با نظارت میراث فرهنگی انجام می‌شود و حتی آینه‌های قدیمی با نوشته‌ها و یادگاری‌های استادان پیشین حفظ می‌شوند.
وی با اشاره به تجربه خود در بخش دارالعباد حرم افزود: گاهی هنگام برداشتن یک آینه، پشت آن یادگاری از استادان گذشته پیدا می‌شود؛ مثلا آینه‌ای با تاریخ ۱۲۹۰ شمسی یا دستخط پدرم، مرحوم محمود جلالیان، با تاریخ ۱۳۵۰. این‌ها میراث واقعی‌اند، یادگار‌های نسلی که با عشق کار می‌کردند و ما وظیفه داریم این پیوند را حفظ کنیم.
ضرورت حمایت از هنر آینه کاری در بازسازی بنا‌های تاریخی
جلالیان با بیان اینکه امروز موج بازسازی خانه‌ها و بنا‌های تاریخی در ایران افزایش یافته است، افزود: در بسیاری از شهرها، بازآفرینی خانه‌های قدیمی با هنر‌های سنتی مثل گچ بری، کاشی کاری و آینه کاری به الگوی جدید معماری تبدیل شده است. اگر از هنرمندان این حوزه حمایت جدی تری شود، می‌توان از این ظرفیت برای حفظ اصالت معماری ایرانی اسلامی بهره برد.
وی با مقایسه تجربه‌های مشابه در دیگر کشور‌ها گفت: در کشور‌هایی مثل مراکش هنوز هنر‌های سنتی اسلامی با همان قواعد اجرا می‌شود. برخلاف آنجا، در ایران گاهی در بازسازی‌ها از الگو‌های غیراصیل استفاده می‌شود. لازم است بازگردیم به همان دقت و روح اصیلی که استادان قدیم داشتند.
حرم امام رضا (ع)؛ بزرگ‌ترین مرکز آینه کاری ایران
به گفته این هنرمند، در میان تمام بنا‌های مذهبی ایران، حرم مطهر امام رضا (ع) بزرگ‌ترین و متنوع‌ترین مجموعه آینه کاری کشور است. اگر بخواهیم مقایسه‌ای کنیم، حجم، تنوع و ظرافت کار در حرم رضوی چندین برابر از سایر اماکن مانند حرم حضرت معصومه (س) یا حضرت عبدالعظیم (ع) است.
این هنر نتیجه سال‌ها تلاش و تجربه است و هنرمند نه تنها باید مهارت فنی، بلکه حس معنوی این کار را هم بشناسد
از دوران صفویه تا امروز، گره ها، گل چینی‌ها و طرح‌های هندسی با نظم، تناسب و ماندگاری خاصی اجرا شده‌اند. ضخامت اندک آینه‌ها در کنار تناسب هندسی دقیق باعث می‌شود ماندگاری اثر بالا برود و نور به بهترین حالت در فضا منعکس شود. این تلفیق هنر و ایمان است که حرم را به موزه زنده آینه کاری ایران تبدیل کرده است.
چالش‌های هنرمندان و ضرورت نگاه تخصصی به مرمت آثار
جلالیان با اشاره به سختی‌های این هنر بیان کرد: آینه کاری ظرافت بسیار زیادی دارد و هیچ گاه نباید با سرعت و بی دقتی پیش برود. گاهی یک قطعه کوچک آینه ساعت‌ها زمان می‌برد تا در جای درست خود بنشیند. اگر عجله باشد یا کار بدون عشق انجام شود، کیفیت از بین می‌رود. این هنر نتیجه سال‌ها تلاش و تجربه است و هنرمند نه تنها باید مهارت فنی، بلکه حس معنوی این کار را هم بشناسد. آینه کاری در حرم امام رضا (ع) فقط تزیین نیست، نوعی نیایش در قالب هنر است.
* این گزارش دوشنبه ۲۶ آبان‌ماه ۱۴۰۴ در شماره ۴۶۲۹ روزنامه شهرآرا صفحه هنر چاپ شده است.
لینک کوتاه
آوا و نمــــــای شهر
